Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP zapoznała się 8 października 2024 r. z Informacją o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w 2023 roku wraz z uwagami o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Informację roczną przedstawił RPO Marcin Wiącek, który odpowiadał też na pytania posłów. Rzecznikowi towarzyszyli ZRPO Stanisław Trociuk, ZRPO Wojciech Brzozowski.
Rozpoczynając wystąpienie, Marcin Wiącek przedstawił najważniejsze dane statystyczne podsumowujące działalność RPO w 2023 r.
Wskazał, że w roku sprawozdawczym do Biura RPO wpłynęła rekordowa liczba skarg w historii urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich tj. ok. 80 tysięcy. Pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili ponad 32 tysiące rozmów telefonicznych.
W większości wniosków wpływających do Rzecznika zarzuty dotyczyły naruszeń praw człowieka przez władzę publiczną, ale wpłynęło również wiele próśb o informację na temat stanu prawnego.
W 2023 r. RPO przedstawił instytucjom państwowym łączenie 519 wystąpień generalnych.
Znaczna część skarg kierowanych do RPO to wnioski o skierowanie nadzwyczajnego środka zaskarżenia do Sądu Najwyższego w sprawach cywilnych i karnych. Rzecznik wniósł do SN 48 skarg nadzwyczajnych i 93 kasacje i skargi kasacyjne. RPO w skrócie zreferował ich zakres oraz podkreślił, że większość środków zaskarżenia jest uwzględnianych przez Sąd Najwyższy.
RPO skierował również 54 skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego i 18 skarg do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych. Rzecznik przystąpił także do wielu postępowań przed sądami administracyjnymi. Na przykład w kilkudziesięciu sprawach RPO podjął próbę obrony praw kierowców z woj. śląskiego, którym po wielu latach unieważniono prawo jazdy z powodu skazania właściciela szkoły nauki jazdy za poświadczenie nieprawdy w dokumentacji. RPO wystąpił też m.in. z wnioskiem o wydanie bardzo ważnej uchwały do NSA, w której ujednolicono orzecznictwo dotyczące skutków prawnych zbywania roszczeń z tzw. dekretu warszawskiego.
W 2023 r. RPO przedstawił 3 wnioski do Trybunału Konstytucyjnego i przystąpił do 22 postępowań. Sprawy dotyczyły m.in. kary łącznej, możliwości nadawania przez SN mocy zasady prawnej uchwale 7 sędziów SN, zmian granic jednostek samorządu terytorialnego, uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami czy ochrony własności.
Jednym z zadań RPO jest pełnienie funkcji krajowego mechanizmu prewencji tortur, polegającej na obowiązku niezapowiedzianego wizytowania miejsc pozbawienia wolności i przedstawienia raportów z takich wizytacji. Chodzi nie tylko o zakłady karne czy areszty, ale wszelkie instytucje, w których ludzie przebywają wbrew swojej woli, np. pomieszczenia dla osób zatrzymanych, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, zakłady opiekuńczo lecznicze, szpitale psychiatryczne, czy placówki Straży Granicznej. W roku 2023 pracownicy BRPO dokonali 76 wizytacji takich miejsc. Przeprowadzili też szereg szkoleń dla funkcjonariuszy policji, pracowników domów pomocy społecznej, placówek całodobowej opieki, a także dla uczniów szkół i studentów uczelni wyższych.
RPO zwrócił uwagę, że otrzymuje rocznie bardzo dużo skarg od więźniów, osób tymczasowo aresztowanych, a także osób, którym organy ścigania postawiły lub zamierzają postawić zarzuty. Skargi te są analizowane w BRPO i podejmowane są interwencje. Podkreślił jednocześnie, że RPO nie posiada upoważnienia do przystąpienia do postępowania przygotowawczego czy karnego, w szczególności do analizowania przyczyn zatrzymania czy tymczasowego aresztowania, a także do ustosunkowywania się do postawionych zarzutów karnych.
Rzecznik pełni przewidziana w prawie UE funkcję niezależnego organu ds. równości. W związku z tym w roku sprawozdawczym RPO podejmował sprawy, w których pojawiały się zarzuty dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, orientację seksualna, tożsamość płciową, a także przynależność narodową lub etniczną. Zwrócił uwagę, że najwięcej spraw dotyczących dyskryminacji odnosi się do praw osób z niepełnosprawnościami.
Marcin Wiącek zaprezentował najważniejsze problemy generalne dotyczące stanu przestrzegania wolności i praw człowieka. Zwrócił uwagę, że w większości są to problemy, które utrzymują się od lat.
Niezbędne jest wykonanie orzeczeń trybunałów europejskich – TSUE i ETPC – dotyczących polskiego sądownictwa i Trybunału Konstytucyjnego. Rolą ustawodawcy jest stworzenie podstaw prawnych umożliwiających uchylenie zastrzeżeń co do statusu sędziów powołanych od 2018 r., a także składu Trybunału Konstytucyjnego.
– Sytuacja z jaką mamy do czynienia w tej chwili, polegająca na wzajemnym nieuznawaniu się przez instytucje państwowe lub sędziów zasiadających w tym samym sądzie, jest fundamentalnym zagrożeniem dla ochrony praw człowieka w Polsce. Prowadzi do chaosu w państwie i niepewności obywateli – podkreślił Marcin Wiącek.
Kolejnym problemem jest to, że polskie prawo w niewystarczający sposób chroni wolność osobistą jednostki przed arbitralną ingerencją władzy publicznej. Od lat wskazuje się na wadliwość przepisów dotyczących zatrzymania i tymczasowego aresztowania. W praktyce pozbawienie wolności człowieka, który jest objęty domniemaniem niewinności, niestety staje się regułą, a nie wyjątkiem. Tymczasem zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie to nie kary i nie służą zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości czy wymierzeniu dolegliwości – mają na celu zapewnienie prawidłowego toku postępowania.
RPO zwrócił też uwagę, że standardy dotyczące wolności osobistej odnoszą się w jednakowym stopniu do obywateli polskich i cudzoziemców, w tym przebywających w Polsce nielegalnie. Dlatego ponownie zaapelował o zmianę przepisów dotyczących zawracania osób, które nielegalnie przekroczyły granicę, do linii granicy państwowej.
Więcej informacji na stronie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
STOWARZYSZENIE
OTWARTA RZECZPOSPOLITA
Krakowskie Przedmieście 16/18, 00-325 Warszawa
e-mail: otwarta@otwarta.org
tel: +48 22 828 11 21
Biuro czynne dla interesantów:
poniedziałek-piątek: 10.00 - 14.00
Chcesz być na bieżąco?