Czym jest antysemityzm? Kto jest na niego narażony? Czym charakteryzują się tego typu uprzedzenia? I w jaki sposób uprzedzenia antyżydowskie objawiają się w Polsce?

Udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na te pytania to nie lada wyzwanie. W projekcie Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie, realizowanym z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG podjęliśmy się tego zadania i dziś oddajemy w Państwa ręce infografikę przedstawiającą wytyczne opisujące antysemityzm w Polsce, będące rozwinięciem definicji IHRA. Prace nad wytycznymi trwały półtora roku i prowadzone były w zespole ekspertów zajmujących się antysemityzmem w Polsce.

Więcej informacji o definicji IHRA, pracach nad wytycznymi i składzie zespołu eksperckiego znajdziecie Państwo na naszej stronie internetowej.

Autorką infografiki jest Katarzyna Woszczyńska.

28 lipca 2023 r. Prezydent m.st. Warszawy Rafał Trzaskowski podpisał Deklarację w sprawie przeciwdziałania antysemityzmowi. Tekst deklaracji zawiera Roboczą definicję antysemityzmu przyjętą w 2016 r. przez Międzynarodowy Sojusz na rzecz Pamięci o Holokauście (IHRA), która to definicja będzie stosowana przez władze miasta i podległe im instytucje.

Warszawa stała się tym samym drugim miastem – a pierwszą metropolią – w Polsce, która w tak czytelny sposób powiedziała NIE antysemityzmowi. To niezwykle ważne przesłanie w roku, gdy obchodzimy 80. rocznicę Powstania w Getcie Warszawskim.

Podczas uroczystego podpisania Deklaracji Prezydent Rafał Trzaskowski powiedział: „W Polsce, w Warszawie, społeczność żydowska współtworzyła nasz kraj i nasze miasto. Warszawa zawsze była i zawsze będzie miastem otwartym i tolerancyjnym. Miastem, w którym nie ma miejsca na antysemityzm. I dlatego bardzo się cieszę, że dziś możemy tę deklarację podpisać i tę definicję przyjąć. Polski rząd też podziela te wartości. Potrzebujemy twardej walki z antysemityzmem”.

Podpisanie deklaracji nastąpiło w Ratuszu Miejskim w obecności m.in. Ambasadora Izraela w Polsce dra Yacova Livne, Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha, Przewodniczącej Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce Klary Kołodziejskiej, Przewodniczącej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie Sylwii Kędzierskiej-Jasik oraz dra Sebastiana Rejaka, Dyrektora Amerykańskiego Komitetu Żydowskiego na Europę Środkową.

Deklaracja przeciwdziałania antysemityzmowi

W ramach projektu Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG podejmujemy, za pośrednictwem portalu www.zglosnienawisc.otwarta.org, interwencje prawne dotyczące czynów i mowy nienawiści, ze szczególnym uwzględnieniem tych o charakterze antysemickim.

Interwencje prawne i ich skutki w okresie styczeń – czerwiec 2023

Ujęcie całościowe

W okresie od stycznia do czerwca 2023 roku przekazaliśmy do Prokuratury 130 zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu; z wyjątkiem 3 (wpolityce.pl, wiernipolsce.wordpress.com oraz miejscowość Turzyn) wszystkie zawiadomienia dotyczyły treści zamieszczanych w serwisie twitter.com. 122 ze 130 zawiadomień dotyczyła zdarzeń i wypowiedzi o charakterze antysemickim. 85 wszystkich spraw zostało zamkniętych, pozostałe 45 nadal jest w toku.

13 sierpnia 2022 roku w Grudziądzu odbył się I Marsz gen. Tadeusza Rozwadowskiego. W jego trakcie Wojciech Olszański nawoływał do mordowania i dyskryminowania Żydów i znieważał publicznie osoby pochodzenia żydowskiego. Otwarcie szczuł na przebywające w Polsce osoby, które w naszym kraju znalazły schronienie przed wojną w Ukrainie. O trudną sytuację ekonomiczną Polaków oskarżał Żydów: „kredyt hipoteczny, na żydowskich, lichwiarskich warunkach jest silniejszy od każdych kajdan”, „ceny węgla, ceny paliwa, ceny żarcia, ceny prądu to są żydowskie knowania, nie możemy do Polaków strzelać, to ich zagłodzimy”, „Żyd nie popuści, jak już raz coś wziął, to nie oda”. Oskarżał Żydów również o spowodowanie śmierci generała Rozwadowskiego mimo braku jakichkolwiek dowodów i przesłanek w tym względzie. Szerzył nieprawdziwe informacje mające dyskredytować Ukraińców: „Staje przed wami gnojek z banderowską odznaką i żąda, by w Polsce język ukraiński był językiem urzędowym”. Podburzał też nastroje antyukraińskie: „Nasze polskie dzieci nie dostają się na studia, bo miejsca naszych, polskich dzieci mają dzieci tych, którzy w 1943 r. rżnęli Polaków w czasie snu, a dzisiaj udają dziewice”.

Zgromadzeni na wiecu w okolicach pl. Niepodległości eksponowali nazistowskie symbole, sam Olszański na rękawie miał emblemat nawiązujący do Żelaznego Krzyża – pruskiego, a potem hitlerowskiego odznaczenia wojskowego. „Śmierć wrogom Polaków”, „Śmierć wrogom Ojczyzny” – skandowali uczestnicy, a Olszański otwarcie nawoływał: „Cel jest prosty, zgrywamy muszkę ze szczerbinką, a na końcu tej drogi widzimy nienawistny pysk naszego wroga i spokojnie, płynnym ruchem pociągamy za spust… polityczny”. „Celuj w łeb, a potem myśl” – dodawał.

16 sierpnia 2022 roku złożyliśmy w tej sprawie zawiadomienie do Prokuratury Okręgowej w Bydgoszczy, która sprawę przekazała do Prokuratury Rejonowej w Grudziądzu. 20 października 2022 roku zostało wszczęte dochodzenie w sprawie możliwości popełnienia przestępstwa z art. 256 § 1 kk w zb. z art. 257 kk w zw. z art. 11 § 2 kk, tj. publiczne propagowanie faszyzmu i nawoływanie do nienawiści.

27 czerwca 2023 roku do Sądu Rejonowego w Grudziądzu przesłano akt oskarżenia przeciwko Wojciechowi Olszańskiemu.

_______________________________________________________________________________
Podejmowane przez nas interwencje prawne są częścią projektu Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG. 

Od listopada 2021 roku Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita realizuje projekt Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie, w ramach dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG

Jednym z głównych celów, jakie postawiliśmy sobie w ramach projektu, było przygotowanie operacyjnej definicji antysemityzmu dostosowanej do kontekstu polskiego. W trakcie prac ekspertów i ekspertek powstały praktyczne wytyczne, które ułatwić mają pracę osobom na co dzień zajmującym się przeciwdziałaniem antysemityzmowi w Polsce. Zaproponowane przez nas wytyczne stanowią uszczegółowienie definicji antysemityzmu Międzynarodowego Sojuszu pamięci o Holokauście (IHRA).

W panelu eksperckim pracowało ośmioro wybitnych specjalistów i specjalistek ds. antysemityzmu w Polsce, reprezentujących różne dziedziny naukowe a tym samym różne punkty widzenia:

Psychologia społeczna – dr Mikołaj Winiewski, adiunkt w Centrum Badań nad Uprzedzeniami, badacz antysemityzmu z perspektywy psychologii społecznej od 2008 roku, jego doktorat poświęcony był m.in. postrzeganiu Żydów w Polsce. Zajmuje się również tematyką pogromów żydowskich oraz stereotypów żydowskich w Polsce.

Psychologia społeczna i socjologia – dr hab. Michał Bilewicz, prof. UW, adiunkt w Centrum Badań nad Uprzedzeniami, badacz antysemityzmu z perspektywy psychologii społecznej i socjologii od 2005 roku. W swoich badaniach skupia się nie tylko na postrzeganiu Żydów w Polsce, ale przede wszystkim na historycznych relacjach między Polakami i Żydami, a także na historycznych wyjaśnieniach różnych wydarzeń międzygrupowych.

Prawo międzynarodowe – dr Aleksandra Gliszczyńska-Grabias, adiuntka w Poznańskim Centrum Praw Człowieka INP PAN, badaczka i prawniczka zajmuje się tematem antysemityzmu (w tym głównie przeciwdziałania antysemityzmowi) od połowy lat 2000. Jej praca doktorska poświęcona była przeciwdziałaniu antysemityzmowi za pomocą instrumentów prawa międzynarodowego. Uczestniczka międzynarodowych i krajowych projektów badawczych, ekspertka Rady Europy, Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, autorka ekspertyz i opracowań przygotowywanych dla tych instytucji.

Prawo karne – dr Mateusz Woiński, adiunkt w katedrze prawa karnego Akademii Leona Koźmińskiego, ekspert w swojej pracy zajmuje się m.in. mową nienawiści i przestępstwami z nienawiści, w 2019 roku był ekspertem społecznej komisji kodyfikacyjnej, zespołu ds. opracowania projektu nowelizacji kodeksu karnego w zakresie przestępstw z nienawiści.

Antropologia i socjologia – dr Agnieszka Haska, adiunktka Centrum Badań nad Zagładą UW w IFiS PAN, autorka książek poświęconych tematyce żydowskiej oraz rozlicznych rozdziałów na temat historii i postrzegania Żydów w Polsce. Współpracowała z Krajową Radą Radiofonii i Telewizji w zakresie poprawności stosowanego języka w mediach.

Literaturoznawstwo – dr Bożena Keff, poetka, eseistka, badaczka literatury, jedna z pierwszych w Polsce badaczek związku między nacjonalizmem a kulturową konstrukcją płci, zajmuje się rekonstrukcją dyskryminacyjnych aspektów polskiej kultury, w tym m.in. antysemityzmem.

Historia – dr Grzegorz Krzywiec, pracownik naukowy Instytutu Historii PAN, badacz historii antysemityzmu na ziemiach polskich, autor m.in. książki „Polska bez Żydów. Studia z dziejów idei, wyobrażeń i praktyk antysemickich na ziemiach polskich początku XX wieku”.

Historia i socjologia – prof. Dariusz Stola, były dyrektor muzeum POLIN, pracownik Instytutu Studiów Politycznych PAN, zajmuje się tematem Zagłady Żydów, stosunkami polsko-żydowskimi, pamięcią społeczną. Zasiada w Międzynarodowej Radzie Oświęcimskiej, wykłada historię współczesną i prowadzi badania na temat migracji międzynarodowych w XX w., Zagłady Żydów i stosunków polsko-żydowskich, reżimu komunistycznego w Polsce i pamięci społecznej. Jest autorem lub współautorem 10 książek i ponad 150 artykułów naukowych.

Antysemityzm w Polsce: praktyczne wytyczne

Oświadczenie Fundacji Batorego w sprawie kłamliwych treści przedstawianych w stacjach TVP na temat dotacji udzielanych przez Fundację w programie Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy

W związku z fałszywymi informacjami i godzącymi w dobre imię Fundacji insynuacjami sformułowanymi w materiałach nadawanych przez Telewizję Polską w dniu 15 i 16 lutego, w tym m.in. w głównym wydaniu Wiadomości TVP 1 – 16.02.2023 (godz. 19.30), w paśmie Serwis Info TVP Info – 16.02.2023 (godz. 11.47) oraz w programie Panorama TVP2 – 16.02.2023 (godz. 18.00) na temat prowadzonego przez nas programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego oświadczamy co następuje:

Agencja Praw Podstawowych UE ogłosiła ankietę na temat antysemityzmu i życia Żydów. Udział w niej mogą wziąć osoby identyfikujące się jako Żyd/Żydówka, mające 16 lat lub więcej, mieszkające w Polsce.

Ankieta dostępna jest online na stronie eujews.eu

Zachęcamy do podzielenia się swoimi doświadczeniami i opiniami, aby przyczynić się do zmian. O

Agencja Praw Podstawowych UE oraz jej podwykonawcy zapewniają ochronę danych osobowych respondentów podczas gromadzenia i analizy danych.

W ramach projektu Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG rozszerzyliśmy funkcjonalność portalu www.zglosnienawisc.otwarta.org przez rozbudowę kategoryzacji incydentów o nowe kryteria, umożliwienie zaawansowanego wyszukiwania, unowocześnienia systemu raportowania i wprowadzenie narzędzi statystycznych pozwalających na prezentowanie statystyk na temat zgłoszonych incydentów w przystępnej formie na w/w stronie.

Podczas rozbudowy portalu dodano następujące kryteria:

a) Z poziomu zgłaszającego: wyodrębnienie typy incydentów i możliwość wyboru tła, na jakim popełniono przestępstwo; wyodrębnienie kategorii antysemickich przestępstw z nienawiści.

b) Z poziomu administratora strony: dodanie nowych statusów zgłoszeń (np. proces rozpoczęty, rodzaje odmów wszczęcia lub umorzeń), dodanie możliwości generowania raportów zbiorczych.

Poniżej prezentujemy podsumowanie interwencji prawnych podjętych przez nas od listopada 2021 roku do końca roku 2022.

W związku z wydarzeniami w Kaliszu, które miały miejsce 11 listopada 2021 roku, złożyliśmy zawiadomienia do Prokuratury. Jedno z nich zostało wysłane do Prokuratury Okręgowej w Ostrowie Wielkopolskim, która jest Prokuraturą nadrzędną w stosunku do Prokuratury Rejonowej w Kaliszu. Drugie zawiadomienie, co wynika z ciężaru czynu i konieczności szybkiej i adekwatnej reakcji, zostało wysłane do Prokuratora Generalnego.

Zawiadomienia te dotyczą Wojciecha Olszańskiego oraz Piotra Rybaka, którzy w trakcie wystąpień na kaliskim rynku dopuścili się naruszenia kodeksu karnego: publicznie nawoływali do popełnienia zbrodni, co wyczerpuje znamiona art. 255 § 2 kk oraz publicznie propagowali ustrój faszystowski, nawoływali do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, co wyczerpuje znamiona art. 256 § 1 kk i publicznie nawoływali do pełnienia czynu określonego w art. 118 i art. 119 kk, co wyczerpuje znamiona art. 126 kk.

Z satysfakcją informujemy, że Komisja Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy przyznała dotację na złożony przez nas wniosek. Od listopada 2021 roku, w ramach dotacji z programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego z Funduszy EOG, będziemy realizować projekt Antysemityzm w Polsce: definicja, monitorowanie, skuteczne przeciwdziałanie.

Co planujemy?

a) opracowanie spójnej operacyjnej definicji antysemityzmu w Polsce we współpracy z ekspertami z różnych dziedzin , dostosowanej do polskiego kontekstu prawnego wraz z podręcznikiem prezentującym przykłady przestępstw o charakterze antysemickim wraz z podstawą prawną (pozwalającą na ukaranie sprawców) oraz różnicującym opisane przypadki od nieantysemickich zachowań wobec Żydów;

b) rozpropagowanie rezultatów wyżej opisanych działań m.in. wśród przedstawicieli grup zawodowych będących użytkownikami tej wiedzy (prokuratorzy, samorządowcy);

c) przeprowadzenie wśród prawników i samorządowców warsztatów, których celem będzie przyswojenie treści podręcznika oraz nauka skutecznego rozróżniania przestępstw o charakterze antysemickim od tych niemotywowanych nienawiścią;