Polska szkoła znalazła się w głębokim kryzysie, dlatego koalicja organizacji społecznych SOS dla Edukacji, do której należy Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, ogłosiła Obywatelski Pakt dla Edukacji. Pakt przedstawia postulaty i rekomendacje dotyczące niezbędnych zmian w polskiej szkole, tak by odpowiadała na wyzwania XXI wieku.

Chcemy by edukacja stała się jednym z głównych tematów w rozpoczynającej się kampanii wyborczej, a Pakt punktem odniesienia dla programów wyborczych i projektów zmian legislacyjnych.

Wersja pełna Paktu
Wersja skrócona Paktu

22 lipca 1942 r. Niemcy ogłosili o rozpoczęciu przesiedlenia „na Wschód” Żydów zamkniętych w warszawskim getcie. W rzeczywistości transporty kierowano do obozu zagłady w Treblince, gdzie ofiary zabijano w komorach gazowych. W ciągu dwóch miesięcy, od 22 lipca do 21 września 1942 r. Niemcy deportowali do ośrodka natychmiastowej zagłady w Treblince nie mniej niż 254 tysiące warszawskich Żydów – jedną czwartą przedwojennych mieszkańców stolicy.

22 lipca obchodzimy Europejski Dzień Ofiar Przestępstw z Nienawiści. Jego inicjatorami są uczestnicy Kampanii Rady Europy „No Hate Speech Movement”. Dzień ten został wybrany, by upamiętnić ofiary ataku Andersa Breivika, który w 2011 roku w Oslo i na wyspie Utøya pozbawił życia 77 młodych osób.

– Rekordowy pod względem liczby wniosków złożonych do Biura RPO – było ich ponad 74 tysiące. Wśród przyczyn tego stanu jest stan epidemii oraz związane z nim zakłócenie życia publicznego w Polsce;

– Czas istotnej zmiany, ponieważ urząd Rzecznika Praw Obywatelskich objął Marcin Wiącek.

Taki był rok 2021 w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.

Informacja roczna stanowi całościową diagnozę stanu państwa z punktu widzenia respektowania praw konstytucyjnych obywateli. Zawiera podstawowe informacje o działaniach RPO, jak również przedstawia mapę problemów pojawiających się w całym obszarze państwowości.

W informacji są szczegółowo omówione między innymi:

– Wyzwania, problemy i postępy związane z przestrzeganiem poszczególnych praw gwarantowanych w Konstytucji RP;

– Rezultaty działań w zakresie szczególnych zadań Rzecznika Praw Obywatelskich, takich jak Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur czy niezależnego organu ds. równości;

– Omówienie mechanizmów i metod działania RPO: działalności edukacyjnej, współpracy międzynarodowej, udziału RPO w postępowaniach przed trybunałami międzynarodowymi i innych.

Publikacja informacji rocznej przez RPO stanowi wykonanie art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 19 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, które przewidują, że Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, a także art. 19 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, który przewiduje podanie informacji do wiadomości publicznej.

Więcej na stronie Biura RPO

Nie znając historii Zagłady, Polacy dzisiaj nie znają swojej własnej historii. Zagłada jest częścią historii Polski. Ta niewiedza prowadzi do amputacji zrozumienia, kim się jest – mówi Jan Tomasz Gross Bogdanowi Białkowi w książce „Po Sąsiadach”.

Fragment książki „Po Sąsiadach. Bogdan Białek pyta, odpowiadają: Jan Tomasz Gross i Adam Michnik”, Stowarzyszenie im. Jana Karskiego, Stowarzyszenie Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii Otwarta Rzeczpospolita, Kielce 2022. Rozmowa odbyła się w Instytucie Kultury Spotkania i Dialogu Stowarzyszenia im. Jana Karskiego w Kielcach 8 marca 2020 roku.

_______________________________

Bogdan Białek: W tym roku mija 20 lat od ukazania się książki „Sąsiedzi”, która wywołała chyba największą w Polsce, a może i w Europie, debatę historyczną. Ksiądz Józef Tischner w jednym ze swoich esejów napisał, że są książki o historii, które tworzą historię. I w moim przekonaniu „Sąsiedzi” do tej kategorii książek należą. Ona stworzyła historię. Polska po debacie wokół tej książki na pewno stała się innym krajem. […] Chciałbym cię zapytać, czy  – z perspektywy 20 lat od pierwszego wydania „Sąsiadów” – coś byś w tej książce zmienił, coś napisał inaczej, coś dodał lub odjął?

Jan Tomasz Gross: Zastanawiałem się nad tym przez chwilę przed dyskusją w Warszawie z Adamem Michnikiem. Pomyślałem sobie, że właściwie jest jeden kontekst  – wiem o nim dzisiaj  – który mógłby być wprowadzony do dyskusji i do „Sąsiadów”.

Chodzi mi o to, że Jedwabne było jednym z trzech dramatycznych i radykalnych epizodów wymordowania przez katolickich mieszkańców miasteczka wszystkich żydowskich sąsiadów, z wyjątkiem tych, którym udało się jakoś uciec. Dwa pozostałe miejsca to pobliskie miasteczka: Wąsosz i Radziłów. W tych trzech miejscowościach mordy odbyły się 5, 7 i 10 lipca 1941 roku, a mordercy przechodzili z jednego miejsca do drugiego, powtarzali tę swoją działalność. Gdy ci z Wąsosza przyszli do Radziłowa, radziłowianie odpędzili ich, mówiąc: „to są nasi Żydzi, my ich będziemy sami mordować”, bo to się oczywiście wiązało z grabieżą.

Można więc było tę książkę inaczej napisać, gdybym wtedy dysponował wiedzą o tych trzech zdarzeniach, ale nie wiem, czy bym to zrobił, bo powstałaby inna książka. Natomiast jeśli chodzi o samą narrację i dokumentację mordu zbiorowego w Jedwabnem, to nie ukazało się na ten temat nic, co by w jakikolwiek sposób zmieniło moje myślenie.

To, co mówisz, jest bardzo ciekawe, bo ja rysuję sobie taki obrazek, że dla ciebie  – wtedy, gdy pracowałeś nad tą książką – Jedwabne nie było zdarzeniem, z którego mógłbyś wyprowadzić pewną diagnozę na temat stosunku Polaków do Żydów, relacji polsko-żydowskich pod okupacją niemiecką; że potraktowałeś to jako pewien incydent lokalny. Czy się mylę? Jaki miałeś obraz tego zdarzenia?

– Pisząc książkę o Jedwabnem, wiedziałem o tym, że bardzo podobne zdarzenie miało miejsce w Radziłowie. Nie znałem jego szczegółów, ale zamieściłem w „Sąsiadach” relację Menachema Finkelsztajna. Wiedziałem więc, że Jedwabne nie było jedyną taką zbrodnią, natomiast jej rozmiar był wyjątkowy. Chyba nigdzie indziej działanie niszczycielskie miejscowej ludności w ciągu tak krótkiego czasu – wszystko się odbywa w jeden dzień – nie niosło za sobą tylu ofiar.

Cała rozmowa w Więzi

27 lat temu rozpoczęła się masakra w Srebrenicy. Największe ludobójstwo od czasów II wojny światowej.

Pamiętajmy do czego prowadzi nienawiść. I nie odwracajmy się, gdy obok dzieje się zło.

10 lipca 1941 roku, kilkanaście dni po wycofaniu się wojsk radzieckich i zajęciu miasta przez Niemców, około godziny 10 polscy mieszkańcy Jedwabnego i okolicznych miejscowości zaczęli spędzać Żydów z miasteczka na rynek. Tam bili ich i upokarzali, a kilku zabili. Spośród zebranych wyselekcjonowali kilkadziesiąt osób, w tym rabina Awigdora Białostockiego, i zmusili ich do zniszczenia pomnika Lenina znajdującego się przy ul. Dwornej. Następnie grupę tę zaprowadzili za miasto, zamordowali i zakopali wraz z popiersiem Lenina w przygotowanym wcześniej dole wewnątrz stodoły Śleszyńskiego. Później pozostałych na rynku kilkuset Żydów zapędzili do tej samej stodoły, którą oblali naftą i podpalili.

Zbrodni dokonało kilkudziesięciu mieszkańców Jedwabnego i okolic, a wielu innych było świadkami tych zajść. W miasteczku przebywali również uzbrojeni Niemcy. Obserwowali wydarzenia, najprawdopodobniej je zainspirowali zgodnie z dyrektywą Reinharda Heydricha o zachęcaniu ludności na nowo zajmowanych terenach do antyżydowskich pogromów, ale ich udział był ograniczony.

Na blogu frontstory.pl ukazał się tekst Mariusza Sepioło dotyczący mowy nienawiści.

Mowy nienawiści jest coraz więcej. Według danych CBOS z 2019 r. z wypowiedziami, które „obrażały innych ze względu na takie cechy, jak rasa, kolor skóry, wyznanie (lub jego brak), narodowość, pochodzenie etniczne, orientacja seksualna, płeć, wiek czy niepełnosprawność” zetknęło się 57 proc. Polaków. Kiedy CBOS badał to zjawisko pierwszy raz dwanaście lat temu, odsetek ten wynosił prawie 20 punktów procentowych mniej.

Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita prowadzi stronę www.zglosnienawisc.otwarta.org, na której można anonimowo poinformować o przypadkach mowy nienawiści. Stowarzyszenie po weryfikacji przekazuje takie sprawy do prokuratury.

W 2020 r. było ich 87. Połowa z nich została umorzona lub odmówiono wszczęcia postępowania, 11 postępowań nadal się toczy, w kilku sprawach nie ma jeszcze decyzji. W 2021 r. stowarzyszenie puściło w obieg 85 spraw, 27 zostało umorzonych lub odmówiono wszczęcia, pozostałe się toczą. Do sądu przesłano cztery akty oskarżenia, które były skutkiem zawiadomień Otwartej Rzeczpospolitej. 

Z danych MSWiA wynika, że liczba przestępstw z nienawiści w Polsce spada. W ubiegłym roku wszczęto o 190 mniej postępowań w tego typu sprawach niż w roku poprzednim. 

Nie wiadomo jednak, ile spraw uznano za „niewypełniające znamion przestępstwa”. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich we współpracy z Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie już w 2018 r. wykazało, że dużym problemem w Polsce jest tzw. underreporting, czyli niska zgłaszalność przestępstw dotyczących nienawiści. Tylko 5 proc. tego typu przestępstw zgłaszanych jest na policję. Dlaczego? Bo, jak przyznawały ofiary, „sprawa była błaha”, nie ma „pewności, czy coś to da”, być może sprawę „uda się załatwić samemu”, nie ma dowodów itd. Istnieje też duża obawa zastraszania lub zemsty ze strony sprawców. Mamy więc do czynienia z „szarą strefą” przestępstw z nienawiści. Zdarzają się codziennie i bardzo często – ale często nikt ich nie zgłasza. 

Jak przeciwdziałać mowie nienawiści, jeśli system nie podsuwa dobrych rozwiązań? – Potężną bronią jest edukacja. To ona może zmieniać świat. Edukacja antydyskryminacyjna, równościowa jest obowiązkiem państwa – podkreśla Damian Wutke z Otwartej Rzeczpospolitej. – Niestety, u nas żaden z rządów nie uważał za konieczne wprowadzenie jej do szkół. Tę robotę robią organizacje pozarządowe. To wyręczanie państwa. Nie jesteśmy w stanie przeszkolić wszystkich dzieci i ich nauczycieli. To sprawa systemowa i w taki sposób powinna zostać załatwiona.