Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił w Sejmie RP informację o działalności RPO oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2024. 7 października 2025 r. na posiedzeniu plenarnym, a 25 września 2025 r. z informacją zapoznała się sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Rzecznik odpowiadał też na pytania posłów.

Rzecznikowi towarzyszyli zastępcy RPO Wojciech Brzozowski i Stanisław Trociuk.

Na wstępie Rzecznik podkreślił, że podstawowym obowiązkiem RPO jest analizowanie wniosków od obywateli. Następnie omówił najważniejsze dane statystyczne podsumowujące działalność w 2024 r.

W 2024 roku do Biura RPO wpłynęło ok. 78 tys. wniosków. Pracownicy Biura udzielili ponad 31 tys. porad telefonicznych. Przyjęto w sumie 2 tys. interesantów. Marcin Wiącek wskazał, że poza BRPO w Warszawie funkcjonują trzy biura Pełnomocników Terenowych RPO we Wrocławiu, Gdański i Katowicach, a także działa 7 punktów przyjęć interesantów w Białymstoku, Bydgoszczy, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Szczecinie i Wałbrzychu.

Rozpatrzono ok. 33 tys. spraw, w połowie były to wyjaśnienia o przysługujących wnioskodawcom środkach działania – do prowadzenia podjęto ponad 12 tys. spraw.

Rzecznik przedstawił 269 wystąpień generalnych różnym organom, w tym wskazujące na potrzebę zmiany prawa. Marcin Wiącek wyjaśnił, że adresaci wystąpień w większości podzielają poglądy prawne RPO i przedstawiają obszerne odpowiedzi.

W 2024 r. RPO złożył 77 skarg nadzwyczajnych oraz 92 kasacje i skargi kasacyjne do Sądu Najwyższego. Zgłosił udział w 16 postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przystąpił również do 12 postępowań sądów administracyjnych. – Sądy w znakomitej większości przypadków uwzględniają stanowisko RPO – wskazał Rzecznik.

Mówiąc o wynikających z ustaw lub prawa międzynarodowego szczególnych zadaniach RPO wskazał, że Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur działający w Biurze RPO dokonał 113 wizytacji miejsc pozbawienia wolności w Polsce, a jego pracownicy przeprowadzali szkolenia dla dla DPS-ów, Straży Granicznej i Służby Więziennej. Do RPO jako organu równościowego wpłynęło ponad 700 skarg na naruszenie zakazu dyskryminacji. Większość z nich dotyczyła dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Rzecznik monitoruje także wdrażanie Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, a od 25 grudnia 2024 r. przyjmuje zgłoszenia zewnętrzne od sygnalistów.

W Biurze RPO działają również komisje ekspertów, Rada Osób z Niepełnosprawnościami, a także działają również pełnomocnicy zajmujący się problematyką ochrony zdrowia psychicznego, a także prawami osób z niepełnosprawnościami. 

Przygotowano raporty będące efektami badań eksperckich we współpracy z instytucjami naukowymi, m.in. na temat dostępności dla uczniów z niepełnosprawnościami, ich dowozu do szkół, przeciwdziałania luce płacowej, dyskryminacji w sporcie, raport na temat dostępności usług społecznych dla seniorów w gminach wiejskich. Odbywały się też warsztaty ze współpracy z PFRON o dostępności. KMPT prowadzi szkolenia dla funkcjonariuszy służb. We współpracy z Policją przeprowadzono kampanię społeczną #JestemTuCZEKAM ws. zaginięć osób starszych z chorobami otępiennymi; odbywały się również spotkania lokalne ds. przemocy wobec osób z niepełnosprawnościami.

Przedstawiając uwagi dotyczące stanu przestrzegania wolności i praw człowieka w 2024 r. Rzecznik wskazał, że najważniejszym problemem z punktu widzenia ochrony praw człowieka w Polsce jest nierozwiązany od lat kryzys władzy sadowniczej, który powoduje niejasność skutków prawnych wyroków sądów wydanych z udziałem sędziów powołanych od 2018 oraz wyroków Trybunału Konstytucyjnego wydanych z udziałem trzech osób wybranych w grudniu 2015 r. na obsadzone już miejsca i ich następców. 

Wynika to z faktu, że nie zostały wykonane wyroki TSUE i ETPC dotyczące tej kwestii, które powinny być wykonane w drodze ustawodawczej – a bez tego kroku kryzys będzie się pogłębiał. Brak odpowiednich ustaw prowadzi do tego, że w przestrzeni publicznej funkcjonują skrajnie różne interpretacje co do tego, jakie są skutki prawne wyroków europejskich trybunałów. Od poglądów wskazujących na rzekomą niekonstytucyjność i bezskuteczność orzecznictwa europejskiego do poglądów, które uznają za nieważne powołania sędziowskie, orzeczenia sądów czy kwestionują istnienie organu państwa, jakim jest TK. Żadne z tych podejść nie znajduje uznania RPO.

– Obywatel nie jest dzisiaj pewien, czy wyrok wydany w jego sprawie to rzeczywiście wyrok sądu i czy nie zostanie kiedyś przez kogoś uznany za wyrok nieistniejący. Obywatel, gdy słyszy o korzystnym dla siebie orzeczeniu TK, to nie wie, czy zmieni ono w jakikolwiek sposób jego sytuację, skoro orzeczenia nie są publikowane, a sądy różnie podchodzą do stosowania niepublikowanych orzeczeń TK. Sytuacji takiej nie da się określić inaczej niż chaos. Chaos ten uderza w fundament państwa prawa, jakim powinno być zaufanie obywateli do treści prawa i do władzy sądowniczej – tłumaczył Rzecznik w Sejmie wskazując, że uzdrowienie tej sytuacji wymaga wykonania orzeczeń trybunałów europejskich.

Podczas posiedzenia Komisji RPO wskazał też, że wiele postępowań sądowych się przedłuża, bo zanim sąd rozpatrzy daną sprawę, rozpatrywane są wnioski o wyłączenie lub tzw. „testy niezawisłości”. Kwestionowana jest moc wiążąca wyroków wydanych przez sędziów powołanych po 2018 r. W efekcie obywatele nie mają pewności, czy wyrok w ich sprawie nie zostanie zakwestionowany. RPO przedstawił w tej sprawie stanowisko zbieżne ze stanowiskiem OBWE i Komisji Weneckiej: że ci sędziowie są sędziami w świetle prawa, ale ich mandat jest obarczony wadą, która powinna być usunięta w drodze ustawodawczej.

Inny problem to niewykonywanie wyroków TK, do czego nie ma podstaw prawnych. Dotyczy to także wyroków wydanych w prawidłowych składach, które są korzystne dla obywateli. Chodzi zwłaszcza o nieopublikowany wyrok z czerwca 2024 r. ws. osób, które przeszły na wcześniejszą z emeryturę. Obywatele nie wiedzą, czy korzystny dla nich wyrok TK wywoła skutki i czy mogą się powoływać na niego w kontaktach z instytucjami.

– Mamy pogłębiający się chaos prawny we władzy sądowniczej, niepewność obywateli co do treści obowiązującego prawa oraz mocy prawnej orzeczeń organów władzy sądowniczej – podsumował Marcin Wiącek. 

– Z uwagi na specyfikę czasów, w jakich żyjemy, wiele ograniczeń wolności i praw człowieka jest związanych z potrzebą ochrony bezpieczeństwa państwa – zauważył Rzecznik mówiąc o kolejnym problemie wskazując, że niekiedy jednak ograniczenia w tym zakresie są wprowadzane przez władzę w sposób nieproporcjonalny, nadmierny względem zakładanych celów czy w drodze rozwiązań, które są nieadekwatne do osiągnięcia tych celów. 

W tym kontekście Marcin Wiącek wskazał na rozwiązania prawne związane z reakcją na kryzys migracyjny na granicy polsko-białoruskiej, które naruszają standardy konstytucyjne, a także prawo międzynarodowe i europejskie. Chodzi o nieskrępowaną możliwość zawracania cudzoziemców do Białorusi bez odpowiedniej procedury, na podstawie rozporządzenia, utworzenie tzw. strefy buforowej w drodze rozporządzenia wykonawczego do ustawy oraz znaczące rozszerzenie możliwości stosowania broni palnej przy jednoczesnym wprowadzaniu wyjątków od zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej za spowodowanie śmierci człowieka, co jest niezgodne z konstytucyjnym prawem do życia, czy zawieszenie prawa do azylu.

Nierozwiązanym problemem są niezmienione od lat przepisy dotyczące kontroli operacyjnej. Niewykonane pozostają liczne orzeczenia TK, a także wydany w ubiegłym roku wyrok ETPC. – Inwigilowanie obywateli przez służby możliwe jest właściwie bez żadnych ograniczeń, a kontrola sądowa jest iluzoryczna – podkreślił Rzecznik.

Marcin Wiącek wskazał następnie na brak przepisów gwarantujących humanitarne traktowanie osób zatrzymanych. Chodzi m.in. o zapewnienie pełnowartościowego posiłku, zasady stosowania kajdanek, w tym kajdanek zespolonych, brak wystarczających gwarancji dostępu do obrońcy od samego początku, konieczność przeprowadzania odpowiednio udokumentowanych badań lekarskich. 

Więcej na stronie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
Informacja roczna RPO za rok 2024