Postępowania dotyczące przestępstw motywowanych uprzedzeniami mają być prowadzone przez wyznaczonych, odpowiednio przygotowanych prokuratorów, a czynności z udziałem pokrzywdzonych dokonywane z najwyższą starannością w zakresie poszanowania ich godności, w sposób zapobiegający wtórnej wiktymizacji – takie m.in. zasady określił prokurator generalny w wytycznych w sprawie prowadzenia postępowań o przestępstwa motywowane uprzedzeniami.

26 marca do podpisu prezydenta skierowano nowelizację kodeksu karnego, przewidującą kary także za nawoływanie do nienawiści ze względu na niepełnosprawność, wiek, płeć i orientację seksualną. Nieco wcześniej prokurator generalny Adam Bodnar opublikował Wytyczne w sprawie prowadzenia postępowań o przestępstwa motywowane uprzedzeniami. – Nowe Wytyczne prokuratora generalnego w sprawie przestępstw motywowanych uprzedzeniami to poważny krok w stronę skuteczniejszej ochrony praw człowieka – skomentowało Poznańskie Centrum Praw Człowieka Instytutu Nauka Prawnych PAN. Jak podkreślono w komentarzu, na czele zespołu, który przygotował projekt tego dokumentu, stała dr hab. Aleksandra Gliszczyńska-Grabias, profesor w tej placówce. – Na pewno jest to bardzo ważny i potrzebny krok w stronę zwiększenia skuteczności ścigania przestępstw motywowanych uprzedzeniami – powiedział Prawo.pl Damian Wutke ze Stowarzyszenia Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”. – Wytyczne bardzo mi się podobają – widać, że prokurator generalny robi, co może, aby zaktualizować polskie przepisy karne i praktykę organów ścigania do standardu europejskiego – dodała Katarzyna Warecka, adwokat, stała pełnomocniczka Stowarzyszenia na Rzecz Osób LGBT „Tolerado”.

Prokurator generalny zwraca swoim podwładnym uwagę, że przestępstwa z tej kategorii, nawet kiedy przybierają postać wyłącznie przemocy werbalnej, odznaczają się wyjątkowym poziomem szkodliwości w wymiarze jednostkowym i społecznym. I dodaje, że badania naukowe wskazują, że u indywidualnych pokrzywdzonych i innych członków dyskryminowanych grup czyny tego rodzaju powodują dotkliwsze skutki niż inne przestępstwa. – Osoby pokrzywdzone są w większym stopniu narażone na objawy zespołu stresu pourazowego, odnotowuje się u nich większą podatność na depresję, wyższe ryzyko samobójstw i myśli rezygnacyjnych, a także zwiększone prawdopodobieństwo występowania chorób somatycznych. Przestępstwa motywowane uprzedzeniami długotrwale obniżają u pokrzywdzonych poczucie własnego bezpieczeństwa, nasilają ich obawy o los pozostałych członków wspólnoty, często prowadzą do ich samo wy kluczenia społecznego. Styczność z takimi zachowaniami skutkuje pogłębieniem poziomu uprzedzeń, pogorszeniem społecznego postrzegania grup wrażliwych i dehumanizowaniem ich członków – podkreśla w wytycznych Adam Bodnar.

I dodaje, że ściganie przestępstw motywowanych uprzedzeniami stanowi szczególne wyzwanie dla prokuratury, która powinna zagwarantować, że wszystkie postępowania z tej kategorii będą prowadzone i nadzorowane przez odpowiednio przygotowanych prokuratorów, zgodnie z uporządkowanymi i kompleksowymi wytycznymi, opracowanymi w oparciu o wieloletnie doświadczenia procesowe w tej dziedzinie.

Według Wytycznych każda decyzja kończąca postępowanie o przestępstwo motywowane uprzedzeniami, również jeśli było prowadzone w formie dochodzenia, powinna być opatrzona wyczerpującym uzasadnieniem, zrozumiałym dla odbiorcy niebędącego prawnikiem. W razie potrzeby w uzasadnieniu prokurator powinien odwołać się również do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz dokumentów wypracowanych przez organizacje i inne wspólnoty międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem.

– Na uznanie zasługuje nałożony na Prokuraturę obowiązek uzasadnienia decyzji kończącej postępowanie, co jednoznacznie ułatwi odwoływanie się od postanowień. Z punktu widzenia organizacji społecznej, której celem statutowym jest przeciwdziałanie tego rodzaju przestępstwom i która składa wiele zawiadomień cieszy nas fakt, że w wytycznych zapisano obowiązek dostarczania odpisu postanowienia stronie społecznej. Istotne są również zapisane reguły postępowania wobec ofiar, które mają przeciwdziałać wtórnej wiktymizacji – komentuje Damian Wutke.

– Podoba mi się szerokie odesłanie do aktów prawa europejskiego oraz do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Podoba mi się ta zachęta, aby prokurator obejmował ściganiem z urzędu przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, czyli to słynne 212 kodeksu karnego, na które powoływaliśmy się w sprawach „homofobusowych”. Mam wielką nadzieję, że wytyczne nie trafią na żaden „opór materii” i będą realizowane – dodaje adw. Katarzyna Warecka.

Więcej w serwisie prawo.pl