Aleksandra Gliszczyńska-Grabias

I.

Antysemityzm to w potocznym rozumieniu przekonania i postawy oparte na uczuciach niechęci, wrogości, nienawiści i pogardy wobec Żydów. Autorstwo samego terminu przypisuje się niemieckiemu publicyście W. Marrowi. Został on ukuty u schyłku XIX wieku – w czasie, kiedy poszukiwano naukowych uzasadnień dla dyskryminacji i wrogości wobec Żydów. Ówczesna nauka twierdziła zaś, że istnieją biologiczne dowody na wyższość określonych ras i narodów nad innymi. Obecnie antysemityzm definiowany jest przede wszystkim na gruncie nauk socjologicznych i historycznych. Jedną z najszerzej akceptowanych i przywoływanych definicji antysemityzmu w ujęciu socjologicznym sformułowała H. Fein, według której antysemityzm to „trwała struktura wrogich przekonań wobec Żydów jako wspólnoty, manifestowana w postawie jednostek oraz w kulturze pod postacią mitu, ideologii, folkloru oraz symboliki, jak również w działaniach – społecznej lub prawnej dyskryminacji, politycznej mobilizacji przeciwko Żydom oraz zbiorowej lub państwowej przemocy – która skutkuje oraz/lub jest zaplanowana w celu izolowania, wysiedlenia czy wyniszczenia Żydów jako Żydów”1. Odwołując się z kolei do badań historyków warto przytoczyć charakterystykę antysemityzmu przedstawianą przez R.S. Wistricha: „Ideologia antysemityzmu od zawsze uznawała Żyda – zarówno indywidualnie jak i kolektywnie – za pogardzanego ‘innego’. Jest to postrzeganie świata napędzane nienawiścią i strachem, które same w sobie stanowią część historycznego doświadczenia ludzkości oraz wszechmocne emocje, nadal kształtujące tworzenie się grupowej tożsamości”2.
Wraz z rozwojem i ewolucją międzynarodowego prawa praw człowieka, ochroną przyznawaną na jego podstawie zaczęto obejmować jednostki oraz grupy od dawna dyskryminowane i prześladowane, również z mocy i w majestacie prawa. Ochronę taką otrzymały także ofiary antysemityzmu. W rezultacie tych zmian przeciwdziałanie antysemityzmowi uzyskało również wymiar prawny.

II.
        Podstawowym celem rozprawy było przeprowadzenie i zaprezentowanie pogłębionej analizy uniwersalnego oraz europejskiego standardu w obszarze prawnej ochrony przed antysemityzmem. Badaniom poddano instrumenty przeciwdziałania antysemityzmowi, przewidziane w międzynarodowym prawie praw człowieka. Systemy, które przeanalizowano w pracy, to system uniwersalny, stworzony w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz system europejski, w obszarze którego omówiono właściwe elementy systemów ochrony praw człowieka Rady Europy (RE), Unii Europejskiej (UE) oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).
Zasadnicza teza badawcza, której próbę dowiedzenia podjęto w pracy, oparta została na stwierdzeniu, że instrumenty przeciwdziałania antysemityzmowi, dostępne w międzynarodowym prawie praw człowieka, pozwalają na skuteczne przeciwdziałanie temu zjawisku, choć nie mogą zapewnić jego całkowitego wyeliminowania.
Skuteczność tych instrumentów zależna jest od wielu zróżnicowanych czynników. W związku z tym w rozprawie konieczne było rozważenie szeregu problemów badawczych, z których najważniejsze koncentrują się wokół:

• Rozważenia, czy obecne w przestrzeni publicznej przejawy antysemityzmu charakteryzowane mogą być jako jedna z chronionych form realizacji praw i wolności gwarantowanych w traktatach z dziedziny praw człowieka, w tym przede wszystkim wolności wypowiedzi, zgromadzeń i zrzeszania się oraz przedstawienia stanowiska zajmowanego w tej kwestii przez doktrynę i orzecznictwo międzynarodowych organów kontrolnych przestrzegania praw człowieka;
• Prezentacji właściwych instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi zawartych w uniwersalnym oraz europejskim systemie ochrony praw człowieka oraz określenia stopnia skuteczności międzynarodowoprawnej ochrony jednostek oraz grup przed antysemityzmem;
• Analizy wpływu, jaki na ustanawianie i efektywne stosowanie prawnych instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi mogą w niektórych przypadkach wywierać uwarunkowania polityczne i ideologiczne, takie jak konflikt palestyńsko-izraelski czy ruch antysyjonistyczny.

III.

        Uzasadnienie dla podjęcia badań nad prawnymi instrumentami przeciwdziałania antysemityzmowi leży zarówno w wymiarze naukowym, jak i praktycznym. Dotychczas brak jest nie tylko w polskiej, lecz także w zagranicznej literaturze naukowej kompleksowego opracowania na ten temat. Do tej pory analizę w doktrynie prowadzono jedynie w odniesieniu do poszczególnych, wybranych problemów, takich jak: kryminalizacja publicznego głoszenia „kłamstwa oświęcimskiego”, przeciwdziałanie rasistowskiej, ksenofobicznej i antysemickiej „mowie nienawiści” w prawie UE, ograniczenia swobody zrzeszania się bądź zgromadzeń organizacji o charakterze neonazistowskim i rasistowskim, legislacja w obszarze przeciwdziałania antysemityzmowi rozpowszechnianemu w cyberprzestrzeni. Należy również dodać, że najczęściej problematyka omawiana w rozprawie sygnalizowana była jedynie w opracowaniach dotyczących szerszego zagadnienia prawnych metod przeciwdziałania rasizmowi i dyskryminacji rasowej, etnicznej, narodowościowej lub religijnej. W zdecydowanej mierze są to prace zagraniczne.
Inne czynniki, które wpłynęły na wybór tematu pracy to m.in. przekonanie o słuszności podejmowania badań, których rezultaty mogą okazać się pomocne w przezwyciężaniu problemów społecznych mających destrukcyjny wpływ na poszanowanie praw i wolności jednostek oraz grup. Ponadto, do skupienia uwagi na tematyce prawnych instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi skłoniło autorkę zainteresowanie historią ludobójczej postaci antysemityzmu – Holokaustu, naznaczone poczuciem bezradności wobec ogromu tej zbrodni oraz wciąż od nowa podejmowaną próbą zrozumienia, dlaczego możliwe było jej dokonanie.

IV.
Metody badawcze zastosowane w rozprawie to przede wszystkim dogmatyczno-prawna analiza wybranych traktatów z dziedziny praw człowieka oraz innych właściwych aktów normatywnych i szerokiej gamy innych instrumentów, takich jak, przykładowo, zalecenia organów kontrolnych ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka czy Zgromadzenia Parlamentarnego RE. Krytycznej analizie poddano także instytucjonalny wymiar funkcjonowania wiodących systemów ochrony praw człowieka, badając rezultaty działalności instytucji monitorujących i spełniających funkcje opiniodawczo-doradcze, tj. przede wszystkim Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji RE (ECRI), Agencji Praw Podstawowych UE (APP) oraz Osobistego Przedstawiciela Przewodniczącego OBWE ds. przeciwdziałania antysemityzmowi. Za pomocą metody porównawczej dokonano analizy orzecznictwa międzynarodowych organów kontrolnych: Komitetu Praw Człowieka ONZ (KPCz), Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej ONZ (Komitet LDR) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w sprawach dotyczących antysemityzmu. Badając ewolucję ochrony prawnej jednostek oraz grup przed dyskryminacją, nienawiścią i przemocą na tle rasowym, etnicznym, narodowościowym i religijnym, w pracy sięgnięto ponadto do metody historycznej.

V.
Jednym z najważniejszych problemów badawczych, który podjęto w rozprawie, było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o uzasadnienie dla stosowania reakcji prawnej wobec publicznych przejawów antysemityzmu oraz o to, czy przejawy te stanowić mogą uprawnioną realizację praw i wolności gwarantowanych w traktatach z dziedziny praw człowieka czy też przyjecie takiego stanowiska wykluczone zostało w regulacjach międzynarodowego prawa praw człowieka oraz w dotychczasowym orzecznictwie międzynarodowych organów kontrolnych przestrzegania praw człowieka. Złożoność współczesnych stosunków społecznych sprawia bowiem, że wyraźnie dostrzegalna jest potrzeba nieustannego ważenia proporcji pomiędzy korzystaniem przez jednostkę z jej praw i wolności, a niezbędnymi, proporcjonalnymi i przewidzianymi w prawie ich ograniczeniami.
W odniesieniu do pierwszego z wymienionych dylematów ważna okazała się w szczególności interpretacja sformułowanej przez J.S. Milla „zasady krzywdy”, która stanowi, że granica wolność jednostki sytuuje się w miejscu, w którym zaczyna się krzywda wyrządzona innej jednostce lub jednostkom. Odczytanie jej w kontekście szkody, jaką wyrządza obecność w przestrzeni publicznej antysemityzmu pozwoliło na wskazanie, że niewątpliwie zakresem tego pojęcia, oprócz oczywistej krzywdy doznawanej przez jednostki w wyniku aktów fizycznej agresji, dyskryminacji osób pochodzenia żydowskiego, naruszenia ich godności, dobrego imienia i czci czy zastraszenia prowadzącego do ukrywania swego pochodzenia oraz swej narodowej, etnicznej lub religijnej tożsamości, objęta powinna zostać również krzywda zaistniała w wymiarze szerszym – społecznym. Obecność w przestrzeni publicznej postaw i poglądów stanowiących zaprzeczenie zasady tolerancji oraz poszanowania praw i wolności innych, należy uznać za czynnik destrukcyjnie wpływający na stosunki społeczne w każdym ich wymiarze.
Wyniki badań wykazały, że zarówno w uniwersalnym, jak i w europejskim systemie ochrony praw człowieka publikowanie i rozpowszechnianie antysemickiej prasy nie jest dopuszczalną formą korzystania z wolności wypowiedzi; działalność organizacji szerzącej neonazistowskie idee nie pozostaje objęta ochroną wolności zrzeszania się; marsze i demonstracje, podczas których głoszone są hasła znieważające Żydów i nawołujące do nienawiści przeciwko nim, nie są zaś realizacją prawa do swobodnego zgromadzania się. Silne gwarancje przyznane wolności wypowiedzi, zgromadzeń i zrzeszania się nie są zatem nieograniczone i podlegają limitującej je ingerencji władz, które działają wówczas również na mocy swych międzynarodowoprawnych zobowiązań. Dobitnie wskazuje na to analizowane w rozprawie orzecznictwo międzynarodowych organów kontrolnych. Choć rodzaje narracji i technik interpretacyjnych stosowanych przez KPCz, Komitet LDR oraz ETPCz różnią się w sposób znaczący nawet w przypadku skarg o podobnym przedmiocie i w obrębie ich własnego dorobku orzeczniczego, w każdej z analizowanych w rozprawie spraw prymat ochrony przyznano ofiarom antysemityzmu, nie zaś jednostkom lub grupom posługującym się w przestrzeni publicznej antysemickimi hasłami lub podejmującym działania o antysemickim charakterze. Prymat ten zaznaczono nawet w orzecznictwie dotyczącym kontrowersyjnej kwestii kryminalizacji publicznego głoszenia „kłamstwa oświęcimskiego”, wobec skarg tzw. „kłamców oświęcimskich”, domagających się stwierdzenia naruszenia ich wolności wypowiedzi. ETPCz stanowisko to wyraził dobitnie w swej decyzji o niedopuszczalności skargi R. Garaudy, prominentnej postaci europejskiego ruchu negacjonistów: „Zaprzeczanie zbrodniom przeciwko ludzkości jest (…) jedną z najbardziej drastycznych form znieważania Żydów na tle rasowym oraz nawoływania do nienawiści przeciwko nim. Zaprzeczanie lub wypaczanie tego rodzaju faktów historycznych podważa wartości, na których oparte jest zwalczanie rasizmu i antysemityzmu, stanowi ponadto poważne zagrożenie dla porządku publicznego. Działania takie są sprzeczne z demokracją i prawami człowieka, ponieważ naruszają prawa innych osób”3.

VI.
Główne zagadnienie badawcze, poddane analizie w rozprawie, to wskazanie najważniejszych instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi zawartych w uniwersalnym oraz europejskim systemie ochrony praw człowieka oraz próba określenia stopnia ich efektywności.
W ramach systemu uniwersalnego należy przede wszystkim wymienić przepisy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych (MPPOiP) oraz Konwencji w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej (Konwencja LDR), odnoszące się do zobowiązań państw w zakresie ustanowienia w ich porządkach krajowych skutecznych, prawnych metod przeciwdziałania antysemityzmowi, w tym metod z obszaru prawa karnego. W tym kontekście warto przywołać w szczególności art. 20 MPPOiP (nakazujący ustawodawcy krajowemu zakazania w ustawie głoszenia propagandy wojennej oraz szerzenia nienawiści na tle rasowym, narodowościowym i religijnym) oraz art. 4 Konwencji LDR (przewidujący obowiązek uznania za przestępstwo podlegające karze zgodnie z prawem rozpowszechnianie idei opartych na wyższości lub nienawiści rasowej, wszelkie podżeganie do dyskryminacji rasowej, jak również wszelkie akty przemocy lub podżeganie do tego rodzaju aktów wobec jakiejkolwiek rasy bądź grupy osób o innym kolorze skóry lub innego pochodzenia etnicznego). Ważnym doprecyzowaniem standardu budowanego przez wymienione traktaty są zalecenia formułowane przez organy traktatowe ONZ – KPCz oraz Komitet LDR wobec sprawozdań okresowych państw-stron tych traktatów, w których dokonywana jest ocena implementacji zobowiązań wynikających m.in. z przywołanych przepisów. Istotną rolę odgrywa również podobna ocena dokonywana przez Radę Praw Człowieka ONZ w ramach procedury Powszechnego Przeglądu Okresowego oraz formułowane w jej efekcie rekomendacje.
W systemie RE, oprócz ochrony gwarantowanej mocą postanowień Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stworzono również inne traktaty, takie jak Protokół Dodatkowy do Konwencji o Cyberprzestępczości czy Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych, które ustanowiły zobowiązania prawne do rozwiązania bardziej szczegółowych problemów, takich jak rozpowszechnianie treści antysemickich za pomocą Internetu czy zagwarantowanie prawa do kultywowania przez mniejszości narodowe swej kultury i tożsamości w sposób wolny od dyskryminacji.
Instrument ustanowiony w ramach UE, który zidentyfikowano jako najważniejszy w kontekście przedmiotu rozprawy, to Decyzja Ramowa Rady UE w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych (Decyzja Ramowa w sprawie rasizmu). Nie można przy tym pominąć właściwych postanowień Karty Praw Podstawowych oraz takich przepisów jak art. ust. 3 art. 67 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w którym zapewnia się, że UE dokłada starań, aby zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa za pomocą środków zapobiegających przestępczości, rasizmowi i ksenofobii oraz zwalczających te zjawiska.
W systemie ochrony praw człowieka funkcjonującym w ramach OBWE wskazać zaś należy przede wszystkim na deklaracje i postanowienia końcowe całej serii spotkań i konsultacji międzyrządowych poświęconych w całości lub w znacznej mierze problemowi antysemityzmu.
W ujęciu proponowanym w rozprawie również orzecznictwo KPCz, Komitetu LDR oraz ETPCz uznać należy za instrument przeciwdziałania antysemityzmowi. Z jednej strony już sam system skargi indywidualnej daje ofiarom antysemityzmu możliwość dochodzenia swych praw, z drugiej natomiast dotychczasowe orzecznictwo wyraźnie odnosi się do sposobu i zakresu ochrony, jaką państwa zobowiązane są zapewnić przed dyskryminacją, nienawiścią i przemocą motywowaną antysemityzmem.

VII.
W odniesieniu do pytania o efektywność poszczególnych instrumentów odpowiedzieć należy, iż decydującym czynnikiem jest w tym względzie ich charakter prawny oraz rodzaj konsekwencji dla państw związanych z nieprzestrzeganiem bądź brakiem realizacji tych instrumentów na poziomie krajowym. Dla przykładu, szereg zobowiązań wynikających dla państw na podstawie Konwencji LDR nie jest przez nie w praktyce realizowanych bądź też ich realizacja następuje w sposób niewystarczający lub niewłaściwy. Konsekwencją takiego negatywnego stanu rzeczy jest jednak wyłącznie formułowanie uwag i rekomendacji Komitetu LDR w toku procedury rozpatrywania sprawozdań okresowych państw. Choć pozostają one wiążące dla państw-stron traktatu, Komitet LDR, podobnie jak inne organy traktatowe systemu uniwersalnego, nie posiada możliwości zastosowania jakichkolwiek sankcji w przypadku braku uwzględnienia przez państwa jego stanowiska. Jednocześnie nie należy zapominać o doniosłości takich instrumentów jak MPPOiP i Konwencja LDR, ratyfikowanych przez większość państw świata, które na ich podstawie przyjęły do swego krajowego ustawodawstwa szereg przepisów i rozwiązań mających na celu skuteczne przeciwdziałanie zjawiskom rasizmu, antysemityzmu i ksenofobii.
Z drugiej strony na efektywność analizowanych instrumentów prawnych wpływa ich sposób regulacji. Przykładowo, w art. 7 ust. 2 Decyzji Ramowej w sprawie rasizmu stanowi, że nie zobowiązuje ona państw członkowskich do stosowania środków niezgodnych z podstawowymi zasadami dotyczącymi wolności stowarzyszania się i wolności wypowiedzi, wynikającymi z ich przepisów konstytucyjnych lub niezgodnych z przepisami o prawach i obowiązkach oraz gwarancjach proceduralnych dla prasy lub innych mediów. Powołując się na tę klauzulę praktycznie wszystkie państwa unijne mogą zniwelować zakres zobowiązań wynikających z Decyzji Ramowej. Wszystkie one posiadają bowiem przepisy konstytucyjne i ustawowe gwarantujące swobodę wypowiedzi i stowarzyszania się, instrument ten miał zaś stanowić choćby częściowe remedium na sytuację, w której w niektórych z państw gwarancje towarzyszące tym swobodom w znaczny sposób utrudniały przeciwdziałanie rasizmowi i pokrewnym mu formom dyskryminacji i nienawiści.
Wiele spośród instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi, które zostały zaprezentowane w niniejszej pracy, nie ma charakteru prawnie wiążącego. Wśród nich wymienić należy m.in. rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Zgromadzenia Parlamentarnego RE i Parlamentu Europejskiego, decyzje Komitetu Ministrów RE, dokumenty końcowe międzynarodowych konferencji oraz spotkań wysokiego szczebla organizacji międzynarodowych. Instrumentom tym nie można jednak nie przyznać doniosłej roli w kształtowaniu międzynarodowoprawnych standardów w omawianym obszarze. Co więcej, zobowiązania wynikające z faktu ustanowienia ich można scharakteryzować jako zobowiązania powzięte na płaszczyźnie politycznej, co częstokroć sprzyja i przyspiesza ich realizację. Instrumenty takie cechuje też znaczna elastyczność, pozwalająca na szybkie reagowanie za pomocą formułowanego w nich stanowiska wobec najbardziej aktualnych problemów, np. narastającej fali aktów przemocy o podłożu antysemickim.
W wymiarze instytucjonalnym wysoko oceniono monitorujące, doradcze oraz analityczne działania m.in. ECRI, APP czy Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE. Omówiono w szczególności formułowane przez nie rekomendacje w zakresie skutecznego przeciwdziałania antysemityzmowi. Wskazano jednocześnie na potrzebę lepszej kooperacji z tymi podmiotami ze strony władz poszczególnych państw, m.in. przy gromadzeniu danych potrzebnych do ewaluacji stanu realizacji zobowiązań przez państwa, co w dużym stopniu warunkuje skuteczność oferowanych przez te podmioty instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi.
Innym problemem badawczym analizowanym w rozprawie był wpływ, jaki na ustanawianie oraz efektywne stosowanie prawnych instrumentów przeciwdziałania antysemityzmowi wywierać mogą uwarunkowania polityczne i ideologiczne, w tym przede wszystkim konflikt palestyńsko-izraelski czy ruch antysyjonistyczny. Zagadnienie to w sposób ścisły związane jest z kategorią tzw. „nowego antysemityzmu”. Samo stosowanie terminu „nowy antysemityzm” bywa jednak kwestionowane. Oponenci wyróżniania tej kategorii wskazują, że niezmienna pozostaje istota tego zjawiska, oscylująca wokół odwiecznego wyobrażenia „Żyda” jako obcego, znienawidzonego wroga i zagrożenia. Wydaje się, że takie ujęcie antysemityzmu jest trafne i ulega jedynie pewnym modyfikacjom wyznaczanym przez aktualne uwarunkowania społeczne, polityczne oraz ekonomiczne. Niewątpliwie od lat 70-tych XX wieku można jednak mówić o nowych źródłach antysemityzmu, nowych grupach manifestujących nienawiść do Żydów, nowych „koalicjach” ekstremistów odnajdujących w antysemityzmie łączący je element, a w ciągu ostatnich kilkunastu lat również o zglobalizowaniu kanałów komunikacyjnych, dzięki którym możliwe jest wręcz nieograniczone rozpowszechnianie antysemickiej nienawiści na całym świecie. Za przejawy „nowego antysemityzmu” uznaje się dziś w szczególności: antysyjonizm – rozumiany jako postawa podważająca prawo do istnienia oraz całą ideologię utworzenia państwa Izrael; skrajnie stronniczą, opartą na antysemickich uprzedzeniach krytykę państwa Izrael i jego społeczeństwa, wykraczającą poza akceptowalne ramy dyskursu publicznego, często posługującą się porównaniami Izraela i jego przywódców do władz hitlerowskich Niemiec; bojkotowanie żydowskich naukowców, artystów, przedsiębiorców, uzasadniane sprzeciwem wobec polityki władz izraelskich oraz publiczne rozpowszechnianie „kłamstwa oświęcimskiego”. Jednocześnie stwierdzić należy, że ujęcie „nowego antysemityzmu” w ramy definicyjne pozwalające na stosowanie wobec jego przejawów instrumentów prawnych jest bardzo trudne. Próbę sformułowania takiej definicji podjęli eksperci Europejskiego Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii UE (obecnie APP), nie ma ona jednak wiążącego charakteru.
W rozprawie wykazano, iż wpływ konfliktów polityczno-ideologicznych w omawianym kontekście zaznacza się w sposób najbardziej wyraźny w przypadku politycznego wymiaru ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka, podczas gdy w przypadku analizowanych systemów europejskich niemal nie występuje. Warunkowane jest to przede wszystkim różnicami w gronie państw członkowskich ONZ i RE, UE oraz OBWE, jak również względami historycznymi. Na forum takich organów ONZ jak Zgromadzenie Ogólne czy Rada Praw Człowieka (a wcześniej Komisja Praw Człowieka) podejmowane są starania na rzecz wykluczenia problemu antysemityzmu z ich agendy; tego samego rodzaju naciski wywierane są również na ekspertów sprawujących mandaty w ramach procedur specjalnych. Wielokrotnie dochodzi tam do prób dyskredytowania samego pojęcia antysemityzmu, negowania Holokaustu czy nawet wykorzystywania najstarszych antysemickich mitów, takich jak legendy o mordach rytualnych. Fakt, iż od kilkudziesięciu lat skutecznie blokowane są próby uchwalenia jakiejkolwiek rezolucji poświęconej w całości przeciwdziałaniu antysemityzmowi jest tylko symbolicznym przykładem stosunku organów systemu politycznego ONZ do tego problemu.
Jednocześnie zaznaczyć należy, iż wymagane jest zachowanie daleko posuniętej ostrożności w klasyfikowaniu postaw wrogich Izraelowi jako postaw antysemickich. Najbardziej nawet zdecydowana krytyka polityki państw jest bowiem nie tylko dopuszczalnym, lecz również potrzebnym czy niezbędnym wręcz elementem dyskursu publicznego w systemach demokratycznych. Nie można jednak zaprzeczać przytoczonym również w rozprawie faktom, które jednoznacznie ukazują sytuacje, gdy krytyka Izraela i jego władz oraz społeczeństwa stanowi jedynie kamuflaż dla szerzenia antysemityzmu, częstokroć w jego najbardziej tradycyjnych formach. Ofiary tej postaci antysemityzmu powinny być w konsekwencji objęte równorzędną ochroną gwarantowaną w międzynarodowym prawie praw człowieka.

 

VIII.
Badania przeprowadzone w rozprawie dowiodły, że międzynarodowe prawo praw człowieka nie pozostaje obojętne wobec trudnego wyzwania, jakim jest problem antysemityzmu a poddane analizie systemy ochrony praw człowieka zawierają całe spektrum prawnych instrumentów przeciwdziałania mu. Instrumenty te usytuowano zarówno w regulacjach traktatowych, jak i pozatraktatowych, współtworzących standard międzynarodowy w omawianym zakresie. Warto podkreślić, że instrumenty, które ustanowiono bezpośrednio po drugiej wojnie światowej w ramach tworzonych wówczas systemów ochrony praw człowieka miały m.in. za zadanie zapobiec powtórzeniu się zbrodni dokonanych przez hitlerowskie Niemcy, w tym zbrodni Holokaustu. W ciągu kolejnych dziesięcioleci, w obliczu ciągłej obecności rasizmu, antysemityzmu i ksenofobii w coraz bardziej różnorodnych ich przejawach, konieczne okazało się jednak znaczne wzbogacenie katalogu takich instrumentów.
Konkluzje wynikające z badań przeprowadzonych w rozprawie warto uzupełnić o jeszcze jedną uwagę, której istotę oddają słowa N. Perlmuttera: „Historia wojny z antysemityzmem jest wypełniona rozczarowaniem i zniechęceniem, jest jednak również naznaczona dowodami zwycięstwa. Antysemityzm (…) może być z sukcesem przezwyciężany, jednak z pewnością przeszłe doświadczenia wskazują, że nigdy nie zostanie całkowicie wyeliminowany”4. Dlatego też ustanowienie w ramach międzynarodowych systemów ochrony praw człowieka instrumentów mających na celu przeciwdziałanie antysemityzmowi, a nawet ich efektywna implementacja przez poszczególne państwa, nie stanowi wystarczającego remedium wobec problemu antysemityzmu. Zdaniem autorki specyfika oraz historia antysemityzmu sprawiają jednak, że aby tych dowodów zwycięstwa mogło być jak najwięcej, niezbędnym elementem przeciwdziałania antysemityzmowi powinno pozostać prawo.

_________________
[1] H. Fein, Explanations of the Origin and Evolution of Antisemitism (w:) The Persisting Question: Sociological Perspectives and Social Context of Modern Antisemitism, red. H. Fein, Berlin and New York 1987, s. 3.
[2] R.S. Wistrich, A lethal obsession: Anti-Semitism from antiquity to the global Jihad, New York 2010, s. 8-9.
[3] Garaudy p.Francji, skarga nr 65831/01, decyzja o niedopuszczalności z dn. 24 czerwca 2003 r.
[4] N. Perlmutter, How to Combat Antisemitism, Patterns of Prejudice 1983, t. 17, nr 4, s. 12.