My, niżej podpisane i podpisani, apelujemy do Rektorów i Senatów polskich uczelni wywodzących się ze szkół wyższych działających w okresie 1918–1939 o odniesienie się do aktów dyskryminacji wobec mniejszości religijnych, etnicznych i narodowych, do których dochodziło na tych uczelniach w okresie międzywojennym, w tym do funkcjonowania na ich terenie gett ławkowych w końcu lat trzydziestych XX wieku.

Misją uniwersytetów jest nauka krytycznego myślenia oraz dążenie do prawdy i wychowanie kolejnych pokoleń w duchu szacunku do niej, dlatego działania podejmowane na uczelniach powinny stanowić przykład rzetelnego rozliczania się z przeszłością. Tak właśnie należy postąpić w przypadku krzywd, które dotknęły wiele osób w wyniku wprowadzenia w latach trzydziestych gett ławkowych i praktykowania innych form dyskryminacji. 

Rosnące od lat zainteresowanie środowiska akademickiego tą problematyką przynosi nowe, ważne ustalenia i odkrywa skalę dyskryminacji i wykluczenia, przede wszystkim studentów żydowskich. Wiele z badań przedstawiono na niedawnych konferencjach naukowych na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ta trudna przeszłość jest częścią naszego dziedzictwa. Dlatego apelujemy o:

– zlecenie dalszych badań dotyczących getta ławkowego i innych form dyskryminacji w uczelniach działających w okresie międzywojennym; 
– symboliczne odwołanie zarządzeń, które wprowadziły na uczelni getto ławkowe lub inne formy dyskryminacji;
– symboliczne zadośćuczynienie osobom poszkodowanym;  
– stosowne upamiętnienie tej trudnej przeszłości oraz uwzględnienie jej w programach edukacyjnych i antydyskryminacyjnych.

Pozostajemy z nadzieją na życzliwe odniesienie się do naszego apelu.

Zespół inicjujący: 
dr Natalia Judzińska, Instytut Slawistyki PAN
dr hab. Maciej Michalski, prof. ucz., Wydział Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
dr Izabela Mrzygłód, Instytut Slawistyki PAN
dr hab. Roma Sendyka, prof. ucz., Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński
Sebastian Słowiński, student, Uniwersytet Warszawski
prof. dr hab. Dariusz Stola, Instytut Studiów Politycznych PAN
dr hab. Joanna Wawrzyniak, prof. ucz., Wydział Socjologii Uniwersytet Warszawski

TU MOŻESZ POPRZEĆ APEL

Lista pierwszych sygnatariuszy i sygnatariuszek apelu

Objaśnienie

Nasz apel jest pokłosiem debaty na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego Jak o nich pamiętać? Getta ławkowe na polskich uczelniach (23 listopada 2022 r.). Akty dyskryminacji i wykluczenia są częścią nie tylko historii uniwersytetów, lecz także naszego dziedzictwa. Nie można ich przemilczać, należy o nich pamiętać i wyciągać wnioski na przyszłość. Upamiętnienie tej trudnej przeszłości służy symbolicznemu zadośćuczynieniu osobom poszkodowanym, podjęciu szerszej refleksji i dyskusji nad przyczynami dyskryminacji i sposobami jej zapobiegania.

Getta ławkowe, wprowadzone w 1937 i 1938 r. [1], i inne formy dyskryminacji praktykowane w okresie międzywojennym były ustanawiane zarządzeniami władz uczelni pod wpływem oddolnej presji części społeczności akademickiej, przy sprzeciwie niewielkiej liczby studiujących i wykładowców. 

Dyskryminujące zarządzenia prawdopodobnie nigdy nie zostały odwołane.  Wzywamy więc władze polskich uczelni, aby zmierzyły się z własną przeszłością – zainicjowały (bądź wsparły trwające) badania nad gettami ławkowymi i innymi aktami wykluczenia, publicznie odwołały decyzje poprzedników i znalazły właściwą formę upamiętnienia, demonstrując w ten sposób swój sprzeciw wobec wszelkich przejawów dyskryminacji, w przeszłości i obecnie.

Powyższe cele można realizować na różne sposoby. Poniżej podajemy przykładowe formy działania, zachęcając jednocześnie do nowych inicjatyw i dzielenia się pomysłami:

– uzupełnienie oficjalnej narracji o przeszłości uczelni o wątki omawiające stwierdzone praktyki dyskryminacji, przemocy i wykluczenia w jej przeszłości;
– należyte informowanie o tych praktykach na stronach uczelni i w innych mediach uczelnianych; 
– wybór i stworzenie materialnych form upamiętnienia;
– symboliczne zadośćuczynienie osobom poszkodowanym lub ich rodzinom; 
– zdigitalizowanie i udostępnienie odnośnych dokumentów uczelni będących w pieczy uczelnianych archiwów oraz ułatwienie dostępu do nich w celach badawczych i edukacyjnych; 
– włączenie muzeów uczelnianych w upowszechnianie wiedzy o dyskryminacji na terenie uczelni; 
– opracowanie i wdrożenie form dydaktycznych, które przyczynią się do poznania trudnej przeszłości i skłonią do refleksji o współczesnych formach wykluczenia; 
– włączenie tych prac w programy antydyskryminacyjne na uczelniach oraz rozwijanie takich sposobów przeciwdziałania wykluczeniu, w których wiedza historyczna łączy się z projektowaniem odpowiedzialnej przyszłości, np. przyjęcie, że doroczne raporty uczelnianego pełnomocnika ds. przeciwdziałania dyskryminacji będą ogłaszane w rocznicę wprowadzenia getta ławkowego; 
– powołanie zespołów koordynujących opisane powyżej działania na terenie uczelni. Apelujemy, aby w ich skład weszli także studenci i studentki.

Przykład rozpoczęcia pracy z trudną przeszłością dali rektorzy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu powołując komisję, która przygotowała monografię i zorganizowała konferencję pt. Wyparte Historie. Antysemityzm na Uniwersytecie Poznańskim 1919-1939. Na Uniwersytecie Warszawskim wkrótce odsłonięta zostanie tablica upamiętniająca ofiary getta ławkowego, przygotowana przez komisję powołaną decyzją rektora UW w odpowiedzi na postulaty studenckie. Obszary pilnie wymagające dalszych badań  i działań wskazano na międzynarodowej konferencji pt. Getto ławkowe. Struktury wykluczenia na uczelniach międzywojennej Polski w kontekście środkowoeuropejskim zorganizowanej przez Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego i Instytut Slawistyki PAN. 

[1] Kalendarium wprowadzania  gett ławkowych

Materiały do pobrania:

Adres do korespondencji: trudnaprzeszlosc@gmail.com