Na łamach prasy toczy się dyskusja o książce Inferno of choices: Poles and the Holocaust (Piekło wyboru: Polacy i Holokaust) opublikowanej w języku angielskim staraniem MSZ.

Krytyczną debatę o książce Inferno of choices: Poles and the Holocaust zapoczątkowały artykuły zamieszczone w dzienniku Rzeczpospolita. Ich autorzy  przypisują niejasne intencje osobom zaangażowanym w wydanie tej pozycji i dyskredytują działania Ministerstwa Spraw Zagranicznych, będącego patronem publikacji, i rozpowszechniającego jej elektroniczną wersję m.in. za pomocą stron internetowych polskich placówek dyplomatycznych. Krytycy podważają zasadność prezentowania pełnego spektrum zachowań naszych rodaków jako utrwalającego negatywne stereotypy o Polaku-szmalcowniku. Postulują, by w publikacjach przeznaczonych dla odbiorcy zagranicznego, jako mniej rozumiejącego kontekst historyczny, skupiać się raczej na najpiękniejszych kartach relacji Polaków i Żydów w okresie hitlerowskiej okupacji.

Podsumowania chóru krytycznych głosów dokonał na łamach Gazety Wyborczej Adam Leszczyński pisząc, iż „prawicowa prasa ostrzelała MSZ, Tuska i paru wybitnych polskich historyków za książkę, której zgodnie z najlepszą tradycją naszej prawicy nie przeczytano i nie próbowano zrozumieć”. Dla potrzeb uwiarygodnienia tezy o promowaniu przez MSZ obrazu Polaka-szmalcownika posunięto się nawet do przekłamywania zawartości publikacji, która rzekomo miała stworzyć obraz „przemysłu” szabrowania majątku Żydów, choć w krytykowanym artykule historyk dokonał odwrotnej wykładni, pisząc o aktach szabrownictwa jako spontanicznych i skierowanych przeciwko mieniu każdej nacji. Leszczyński podaje, że takich przekłamań i nieprawd dotyczących treści książki jest bardzo wiele.

Wśród argumentów „na nie” znalazły się też zadziwiające ataki ad personam. Sam inicjator  dyskusji Cezary Gmyz, zagalopował się w krytyce do tego stopnia, iż wytknął publikacji pomijanie „nadreprezentacji osób pochodzenia żydowskiego w Urzędzie Bezpieczeństwa”, co przez chwilę groziło wprowadzeniem dyskusji na „pomarcowe” tory.

Książka, będąca zbiorem opracowań historycznych i dokumentów, ma charakter akademicki, a jej naukowa rzetelność i uczciwość jest niepodważalna. Wymazuje wiele białych plam o Polskim Państwie Podziemnym, bo znaczna część zaprezentowanego w niej materiału źródłowego po raz pierwszy udostępniona została w języku angielskim. Nie jest broszurą propagandową, ale obiektywnym przedstawianiem okupacyjnej historii. Właśnie brak takich publikacji czynił nas niewiarygodnymi w oczach innych nacji, przede wszystkim tych, które podjęły wysiłki zmierzenia się z własnymi wojennymi dziejami. Takie publikacje są też najlepszym orężem do walki z ignorancją, która jest źródłem wielu krzywdzących Polskę mitów. Ich wartość jest niezaprzeczalna, pomimo nieprzychylnych reakcji części rodzimych opiniotwórczych środowisk. Władysław Bartoszewski w słowie wstępnym do publikacji napisał: „Współpraca między Polakami a Żydami w czasie okupacji jest nie tylko sprawą kluczową, lecz także wciąż budzącą ożywione dysputy. Z tego względu jest naszym moralnym obowiązkiem dać świadectwo prawdzie w najpełniejszym jej możliwym wymiarze. Powinniśmy się tego podjąć nie tylko celem przeciwstawienia się fałszywym mniemaniom, zakorzenionym w ignorancji lub złej woli, lecz przede wszystkim celem ścisłości historycznej oraz edukacji. Czytanie tekstów zawartych w tym dziele z pewnością przybliży nas do odkrycia pełniejszego, bardziej prawdziwego obrazu polsko-żydowskich relacji. Obrazu nie odmalowanego jedynie w czerni i bieli.”. W podobnym duchu wypowiedział się dla Otwartej Rzeczpospolitej prof. Andrzej Żbikowski: „Zarzuty wysunięte na łamach Rzeczpospolitej w stosunku do publikacji Inferno of choices, uważam za nietrafione. Książka jest zbiorem publikacji i dokumentów. To stanowi jej niezwykły walor, a pozytywny jej odbiór za granicą dowodzi, że wniosła poznawcze treści do tamtego spojrzenia na lata okupacji Polski w czasie II wojny światowej. Wbrew niektórym twierdzeniom odchodzi od obrazu Polaka-szmalcownika, bo pokazuje bogaty obraz stosunków polsko-żydowskich. Nie uciekając od ciemnych aspektów współżycia odsłania piekło okupacyjnej Polski, w której dokonywały się zarówno najwznioślejsze, jak i najmniej chlubne wybory, a wszystko to działo się w najbardziej demoralizujących i poniżających człowieka warunkach. Wartość książki leży w jej uczciwości, w nieskrywaniu prawdy, o odchodzeniu od niesprawiedliwych, ale pokutujących jeszcze uogólnień, że jako naród jesteśmy współsprawcami holokaustu”.

Agnieszka Kuncewicz

Reprezentujący MSZ ambasador Maciej Kozłowski odnosząc się do zarzutów zwraca uwagę, że:

–         Inferno of Choices to rzetelna książka historyczna, która przygotowana została przez wybitnych znawców stosunków polsko-żydowskich. Jej celem jest walka z niesprawiedliwymi ocenami roli naszego kraju w II wojnie światowej oraz  przyczynienie się do lepszego zrozumienia historii Polski.

–         książka ukazuje historię nieupiększoną, a więc zarówno niechlubne, jak i najszlachetniejsze postawy Polaków skonfrontowanych z dramatem ostatecznych wyborów moralnych w czasach hitlerowskiej okupacji –  przywołuje informacje o tysiącach Polaków udzielających pomocy Żydom, choć im i ich rodzinom groziła za to kara śmierci i o 6 tysiącach polskich obywateli wyróżnionych tytułem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

–         publikacja zawiera wybór tekstów mówiących o pomocy niesionej Żydom prywatnie i w ramach akcji Żegota i o donosach pisanych do Gestapo (również na Polaków); o sytuacji gospodarczej podczas okupacji i o jej następstwach; o szmalcownictwie, szabrownictwie i o karaniu śmiercią przez Polskie Państwo Podziemne szmalcowników i szabrowników, choć stanowili margines społeczeństwa.

–         najważniejsza część publikacji to zbiór dokumentów źródłowych (m. in. Polskiego Państwa Podziemnego i Rządu na Uchodźstwie), z których większość po raz pierwszy ukazała się po angielsku, co docenili historycy i eksperci, wśród których głównie jest promowana książka.

–         publikacja jest dobrze przyjmowana za granicą i oceniana jako rzetelny materiał poznawczy. Liczne recenzje, m.in. w Japonii, USA, Wielkiej Brytanii czy Australii, wskazują, że  książka obala wiele mitów, w tym ten, że Polacy kolaborowali z Niemcami przeciwko Żydom, a nawet sugerują, że powinna być obowiązkową lekturą dla każdego, kto chce poznać prawdę na temat relacji polsko-żydowskich w kraju, który nazistowskie Niemcy wybrały na miejsce kaźni „podludzi”.

–         książka jest odpowiedzią na coraz większą liczbę publikacji jednostronnych, fałszujących prawdę o II wojnie światowej i roli Polski. Jest jednym z działań edukacyjnych mających zmienić fałszywy obraz historii.

Inferno of choices nie jest jedyną szeroko promowaną przez MSZ książką o okresie Holocaustu (wcześniej były to m.in. zbiór polemik i dyskusji wokół książki o Jedwabnem, pozycje w kilku językach poświęcone Irenie Sendlerowej, Janowi Karskiemu czy cykl broszur o polskich Sprawiedliwych). W przygotowaniu jest promocja książki „Polski Wallenberg. Historia Henryka Sławika”.